Sau giai đoạn thử nghiệm ban đầu. mô hình quản lý vốn nhà nước của Trung Quốc đã bộc lộ nhiều bất cập, đặc biệt sự mâu thuẫn giữa một mô hình quản lý hành chính với đòi hỏi đầu tư và kinh doanh theo quy luật thị trường, Trung Quốc đã buộc phải có những bước điều chỉnh để thay đổi bản chất trong quản lý vốn nhà nước.

Những vấn đề đặt ra

Với thiết kế ban đầu, do SASAC được tổ chức là cơ quan đặc biệt trực thuộc Chính phủ, không phải cơ quan cấp Bộ, nên SASAC không có khả năng tự mình ban hành các văn bản quy phạm pháp luật. Từ đó dẫn đến những hạn chế về hiệu quả quản lý nhà nước, một trong hai chức năng chính của SASAC.

Do là một cơ quan hành chính thực hiện việc quản lý doanh nghiệp, mô hình vận hành của SASAC không tuân theo cơ chế thị trường nên đã dẫn đến không ít những hạn chế về hiệu quả quản trị doanh nghiệp. SASAC không có báo cáo tài chính riêng và không công khai minh bạch thông tin hoạt động như mô hình các Tập đoàn Temasek, Khazanah hay SCIC... nên không có tiêu chí để đánh giá hiệu quả hoạt động của tổ chức này. SASAC thiếu tự chủ trong lựa chọn người lãnh đạo đứng đầu các DNNN và chế độ đãi ngộ dẫn đến hạn chế trong bộ máy nhân sự quản lý. Tình trạng tham nhũng, chủ nghĩa thân hữu cũng là những hệ quả không tránh khỏi.

{keywords}

Năm 2015, ông Tưởng Khiết Mẫn, chủ nhiệm SASAC bị cơ quan chống tham nhũng của Đảng cộng sản Trung Quốc bắt giam và nhận án 16 năm tù giam vì “bị kết tội nhận hối lộ, có khối tài sản lớn với nguồn gốc bất minh, lợi dụng chức quyền để thu lợi bất chính”. Trước đó, ông Tưởng Khiết Mẫn được cho là có quan hệ thân cận với nguyên Bộ trưởng Công an Chu Vĩnh Khang, người bị kết án tù chung thân với tội danh tham nhũng.

Trong mô hình hoạt động của SASAC tồn tại mối quan hệ cộng sinh giữa SASAC với các DNNN và TĐKT lớn.

SASAC có xu hướng bảo hộ cho cho các DNNN duy trì sức mạnh độc quyền và ngày càng mở rộng hơn để gia tăng tầm ảnh hưởng của mình. Với sự tồn tại của SASAC, các DNNN độc quyền sẽ vẫn chậm thay đổi khi mà họ vẫn tiếp tục được hưởng ưu đãi từ những nguồn lực có lợi cho mình và như vậy các DNNN và các doanh nghiệp khối tư nhân sẽ không thể cạnh tranh trên một sân chơi bình đẳng.

Một ví dụ điển hình là năm 2009, khi Bộ Thương mại cảnh báo kế hoạch sáp nhập China Unicom và China Netcom (2 doanh nghiệp đầu ngành về viễn thông do SASAC quản lý) sẽ vi phạm luật chống độc quyền, SASAC đã nhanh chóng giải vây cho 2 doanh nghiệp của mình bằng lí luận rằng việc sáp nhập và tái cấu trúc các DNNN không nằm dưới sự chi phối của luật chống điều hành của Bộ thương mại.

Ngoài ra, SASAC cũng bị đánh giá là chưa làm tốt chức năng tái cơ cấu các ngành kinh tế khi chưa kiểm soát được tỷ lệ đầu tư ngoài ngành của các DNNN do mình quản lý.

Trong bong bóng bất động sản vào đầu năm 2010, mặc dù SASAC đã chỉ đạo 78 DNNN phải rút vốn đầu tư khỏi lĩnh vực đầu tư ngoài ngành này nhưng đến cuối năm, chỉ có 7/78 DNNN thực hiện chỉ đạo này. Theo số liệu của Bộ Tài chính Trung Quốc, kể từ sau khi thành lập SASAC (năm 2003) đến năm 2011, tỷ lệ phân bổ tài sản của DNNN vào các ngành chiến lược đã giảm từ 56% xuống còn 51%, trong khi đó tỷ lệ đầu tư tài sản vào các ngành nghề không chiến lược lại tăng lên từ 44% lên 49%. Điều này phần nào đặt ra mối quan ngại về hiệu quả tái cơ cấu ngành nghề của SASAC chưa thật sự đạt được mục tiêu đề ra.

Cải tổ để nâng cao hiệu quả

Do những hạn chế nội tại của mô hình hoạt động hiện nay, việc cải tổ SASAC được đặt ra như một yêu cầu tất yếu trong một chuỗi các nhiệm vụ cải cách DNNN ở Trung Quốc.

Trong Văn kiện Hội nghị lần 3 Đảng cộng sản Trung Quốc năm 2013 về cải cách DNNN có nêu rõ: (i) Phát triển mạnh mẽ nền kinh tế hỗn hợp, trong đó khuyến khích các loại hình sở hữu cùng tham gia vào phát triển kinh tế và (ii) Thúc đẩy hệ thống quản trị hiện đại đối với DNNN theo hướng thị trường – giảm thiểu tối đa can thiệp hành chính, trong đó cải cách việc phân quyền quản lý vốn nhà nước, thiết lập một số công ty điều hành vốn nhà nước, hỗ trợ một số DNNN đủ mạnh để tự tái cơ cấu thành các công ty đầu tư vốn nhà nước.

{keywords}

Để cụ thể hóa những chỉ đạo trong Văn kiện, vào cuối năm 2015, Chính phủ Trung Quốc đã ban hành một số định hướng thúc đẩy cải cách DNNN, trong đó đặt ra yêu cầu tăng cường quyền tự quyết cho ban điều hành các DNNN, bãi bỏ việc can thiệp hành chính của chính quyền.

Đặc biệt, cần tách biệt 2 chức năng quản lý vốn nhà nước và chức năng quản trị doanh nghiệp, thông qua mô hình 2 nhóm công ty: Nhóm các doanh nghiệp vì mục tiêu công ích, an ninh quốc phòng (các công ty điều hành vốn nhà nước) và nhóm các doanh nghiệp hoạt động trên nguyên tắc thị trường và vì mục tiêu kinh doanh thương mại thuần túy, từ đó gia tăng vốn nhà nước và thúc đẩy nền kinh tế (các công ty đầu tư vốn nhà nước). Tiến tới, SASAC sẽ chỉ còn là cơ quan hoạch định chiến lược và chính sách cho hệ thống mà sẽ không trực tiếp can thiệp vào các hoạt động các doanh nghiệp nữa.

Trong “Tầm nhìn Trung Quốc đến năm 2030” do Viện nghiên cứu phát triển của Chính phủ Trung Quốc và Ngân hàng thế giới phát hành cũng kiến nghị: “SASAC chỉ giới hạn trong việc giám sát và hoạch định chính sách, còn chức năng quản lý tài sản chuyển giao cho các công ty đầu tư vốn nhà nước. Các công ty quản đầu tư vốn nhà nước nên có nhiệm vụ rõ ràng, được quản lý một cách độc lập và chuyên nghiệp, và phải có những tiêu chuẩn đánh giá một cách công khai, phải gắn chặt với những thông lệ chung của quốc tế về minh bạch hóa thông tin, hoạt động và đo lường hiệu quả hoạt động”.

Trong tiến trình cải cách SASAC, để thúc đẩy cải cách DNNN ở Trung Quốc, 2 công ty là Tập đoàn Đầu tư Khai thác Phát triển quốc gia (SDIC) và Công ty lương thực thực phẩm và dầu ăn (COFCO) được lựa chọn để thay thế SASAC trở thành công ty đầu tư vốn nhà nước đảm nhiệm quyền sở hữu đối với các DNNN.

Theo đánh giá của giới quan sát quốc tế, những định hướng nói trên của Chính phủ Trung Quốc tiến tới giảm bớt sự can thiệp hành chính, thúc đẩy các DNNN vận hành theo nguyên tắc thị trường được đánh giá là một chủ trương đúng đắn. Tuy nhiên, cũng không ít những hoài nghi được đặt ra về tính khả thi khi triển khai các chủ trương này do những lực cản liên quan đến lợi ích nhóm từ các doanh nghiệp và các cơ quan khác nhau trong chính quyền. Trong thực tế, những bước triển khai của SASAC để thực hiện chủ trương này còn rất chậm trễ, không triệt để vì e ngại sẽ bị mất dần vai trò và tầm ảnh hưởng trong hệ thống.

TS. Huy Nguyên

Trung Quốc cải cách DNNN: Mô hình ủy ban quản lý và giám sát tài sản

Trung Quốc với một môi trường, thể chế kinh tế chuyển đổi có nhiều điểm tương đồng đã có những bước đi thử nghiệm mà Việt Nam có thể tham khảo.