“Chạy ăn từng bữa toát mồ hôi”

Thống kê sơ bộ của Bộ TT&TT cho thấy, trong 6 tháng đầu năm 2020, nhiều cơ quan báo chí sụt giảm đến 50%, thậm chí 60-70% doanh thu bất chấp việc số người đọc báo tăng lên. Lý do của điều này là bởi sự phụ thuộc quá lớn của báo chí Việt Nam vào nguồn thu quảng cáo. 

Tại diễn đàn tổng biên tập với chủ đề “Báo chí và bài toán phát triển nguồn thu", ông Lê Trần Nguyên Huy, Tổng Biên tập Báo Nhà báo và Công luận chia sẻ, việc phát triển kinh tế báo chí, bảo đảm nguồn thu từ lâu đã là “bài toán” nan giải của các tòa soạn, đặc biệt với những cơ quan báo chí tự chủ về tài chính. Hơn nữa, năm nay đại dịch Covid-19 càng khiến cho việc giải “bài toán” phát triển nguồn thu trở nên cấp bách với giới báo chí.

Tổng Biên tập báo Kinh tế & Đô thị Nguyễn Minh Đức cho hay, khi xảy ra đại dịch Covid-19 đã bộc lộ những điểm yếu của báo chí trong bài toán tự chủ tài chính, phát triển nguồn thu.

Theo ông Đức, bản chất của cơ quan báo chí, thời gian trước đây là được bao cấp, sang kinh tế thị trường, nhiều cơ quan báo chí ra đời với cơ chế hoạt động khác nhau. Các cơ quan báo chí của Đảng, của các bộ, ngành được bao cấp, nhưng các cơ quan báo chí của Hội, Hiệp hội thì lại lập ra để tự chủ.

Chính vì thế, mô hình kinh tế báo chí hiện nay đa dạng kiểu “xôi đỗ”, không thống nhất, là câu chuyện mô hình và vấn đề tự chủ có nhiều bất cập. Trên thực tế, bản thân cơ quan báo chí cũng như doanh nghiệp, phải thu, chi, đóng thuế cho Nhà nước, nhưng đồng thời lại làm nhiệm vụ chính trị.

Bởi vậy, ông Đức cho rằng, nếu không có sự thay đổi, các cơ quan báo chí tự chủ tài chính hiện nay, đã khó khăn sẽ càng thêm khó khăn.

{keywords}
Hình ảnh các phóng viên đang tác nghiệp tại Đại hội Đảng.

Ông Tô Đình Tuân - Tổng Biên tập báo Người Lao động cho rằng, chưa bao giờ vấn đề nguồn thu lại nóng bỏng như hiện nay đối với nhiều cơ quan báo chí - đặc biệt là những cơ quan báo chí tự chủ về tài chính.

Khoảng 20 năm trước, nếu doanh nghiệp muốn chọn vị trí đắc địa hoặc cần đăng thông tin khẩn cấp trên trang quảng cáo một số báo in có uy tín thường phải cậy nhờ thông qua các mối quan hệ, hoặc phải xếp hàng, “đặt gạch”. Còn hiện nay, để tồn tại, phần lớn các cơ quan báo chí tự chủ tài chính phải xây dựng các đội, nhóm sale, tiếp thị để đến các doanh nghiệp, ngân hàng mời gọi quảng cáo, giới thiệu sản phẩm. Không ít cơ quan đã tháo “vòng kim cô” - cho phép phóng viên được lấy quảng cáo, tham gia viết bài PR để tăng nguồn thu, duy trì bộ máy. Đây là điều mà trước đây một số báo từng cấm. 

Tổng Biên tập báo Tiền Phong Lê Xuân Sơn cũng chia sẻ, trong một giai đoạn dài từ khi bắt đầu xin tự chủ cho đến gần cuối thập kỷ đầu của thế kỷ này, báo Tiền Phong hoàn toàn sống bằng tiền bán báo và có những giai đoạn sống rất tốt. Tuy nhiên, với việc báo ra ngày càng dày kỳ hơn, rốt cuộc trở thành báo ra hằng ngày và với việc xuất hiện ngày càng nhiều hơn các đối thủ cùng phân khúc, số lượng ấn phẩm chính và ấn phẩm phụ giảm dần.

Để giải bài toán thu chi, báo buộc phải làm một việc không mong muốn là cho phép phóng viên được tham gia trực tiếp làm kinh tế báo chí, tức mời gọi các hợp đồng quảng cáo và truyền thông.  Tuy nhiên, việc này rõ ràng là có những ảnh hưởng tiêu cực.

Trong bối cảnh như hiện nay, chuyển đổi số không chỉ là câu chuyện của các doanh nghiệp mà cũng là câu chuyện của các cơ quan báo chí. Phát triển báo điện tử, xây dựng các trang fanpage trên Facebook, lập các kênh Youtube đáp ứng nhu cầu của bạn đọc là những hướng đi có thể giúp các cơ quan báo chí tăng nguồn thu.

Tuy nhiên, vấn đề khó khăn hiện nay là kinh phí đầu tư từ đâu khi các cơ quan báo chí tự chỉ tài chính phải “chạy ăn từng bữa toát mồ hôi” và chất lượng nguồn nhân lực chưa đáp ứng với tình hình mới.

Thu phí người đọc báo là xu thế tất yếu

Ông Nguyễn Thanh Bình - Tổng Biên tập báo An ninh Thủ đô đặt vấn đề, trong cơn bĩ cực của báo in, câu hỏi được đặt ra là vậy tại sao không cố gắng tăng nguồn thu từ báo điện tử, thậm chí là cả phí truy cập báo điện tử? Về mặt công nghệ thì giải pháp để thu phí đọc từng tin hay thu phí truy cập đều có thể thực hiện được. 

Hình thức bán tin tức này đã được một số cơ quan báo chí triển khai thực hiện như TTXVN hay Vietnamplus. Tuy nhiên, khó có thể trông chờ hiệu quả của việc này như một nguồn thu đáng kể cho cơ quan báo chí, vì hầu hết người đọc báo điện tử ở Việt Nam đã quen và chỉ muốn đọc miễn phí.

Tổng Biên tập báo Nông thôn Ngày nay Lưu Quang Định cho rằng, bài toán đa dạng hóa nguồn thu luôn là thách thức lớn của bất cứ cơ quan báo chí nào, nhất là với những đơn vị độc lập thu chi.

Tuy nhiên dù làm gì thì vẫn phải chú ý đảm bảo và không ngừng nâng cao chất lượng các sản phẩm báo chí của mình. Đồng thời, mọi giải pháp phát triển nguồn thu đều dựa trên việc phục vụ những độc giả trung thành của tờ báo.

Rút ra kết luận từ trải nghiệm bán tin tức, ông Lê Quốc Minh - Phó Tổng giám đốc Thông tấn xã Việt Nam cho biết, khó khăn nhất khi bán báo online hiện nay chính là khâu thanh toán.

Người Việt không thích thanh toán bằng thẻ tín dụng và cũng rất ngại sử dụng ví điện tử. Để tiện lợi cho độc giả, đơn vị này đã liên kết với nhà mạng và chọn tài khoản viễn thông làm công cụ thanh toán online. Ở thời kỳ đầu, tỷ lệ ăn chia mà nhà mạng áp đặt cho tờ báo này là 70 - 30. Trong đó, 70% doanh thu từ người đọc báo thuộc về nhà mạng, 30% thuộc về chủ sở hữu nội dung.

Theo ông Minh, dù chỉ hưởng 30% doanh thu từ việc bán báo mạng, và tòa soạn tiếp tục phải chia sẻ khoản tiền này cho các công ty công nghệ, đơn vị kinh doanh. Với tỷ lệ ăn chia về phương thức thanh toán như hiện nay, các tòa soạn chắc chắn sẽ không thể trang trải được chi phí hoạt động.

Mặc dù còn khó khăn, ông Minh vẫn cho rằng, “Chúng ta không thể cứ mãi làm việc không công. Thu phí người đọc báo là xu thế tất yếu phải xảy ra”. 

Để thu phí bạn đọc, Phó Tổng biên tập báo Tuổi trẻ Lê Xuân Trung cho rằng, các cơ quan báo chí cần làm được 3 việc khó:

Thứ nhất là làm sao phát triển được các nội dung thu được tiền. Đó phải là nội dung mà người đọc thực sự quan tâm. 

Thứ hai, làm sao để có được công nghệ thanh toán tiện lợi cho người đọc báo. 

Nếu thanh toán qua tài khoản viễn thông, tỷ lệ ăn chia giữa người làm báo và nhà mạng hiện là 30-70. Đây là tỷ lệ đang dùng chung không chỉ cho báo chí mà cho tất cả các nhà cung cấp dịch vụ nội dung số. Điều này cần được giải quyết bằng cách cân đối lại tỷ lệ ăn chia, tiến tới sẽ cá thể hoá tuỳ theo từng nhà cung cấp nội dung.

Và, thứ ba, báo chí phải trả lời được câu hỏi rằng mình có sẵn sàng trở thành một doanh nghiệp hay không? Khi đó, bạn đọc sẽ là khách hàng, những người làm báo phải tôn trọng khách hàng của mình như một doanh nghiệp thực thụ. 

Bên cạnh đó, thay vì cấp ngân sách, Chính phủ và các địa phương nên đặt hàng báo chí thực hiện các nhiệm vụ tuyên truyền theo các chủ đề, sự kiện lớn. Những đơn vị này cũng nên tiên phong bằng cách trở thành chính khách hàng, thuê bao trả tiền của các cơ quan báo chí.

Thanh Hải