Tháng 5/2021, hát Aday của đồng bào Khmer Hậu Giang được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia, là tín hiệu vui cho nỗ lực bảo tồn loại hình nghệ thuật đang dần mai một.

Di sản văn hóa đối diện nguy cơ mai một

Hát Aday là loại hình nghệ thuật hát đối đáp giữa bên nam và bên nữ mang nhiều nội dung, màu sắc phong phú. Có khi là một lời ví von quen thuộc, khi là một lời ướm hỏi, trao nhau tình cảm thân thương, nồng nàn. Đôi khi lối hát đối đáp Aday còn kèm các điệu múa, vừa múa vừa hát đối nhau giữa các đôi nam nữ, hoặc có thể hóa trang bằng mặt nạ… Họ đối nhau, bẻ nhau bằng nhiều câu hát đố, ai không đáp được coi như thua cuộc và người bạn phải cất tiếng hát đáp thay.

Hát Aday có từ lâu đời, là một nét văn hóa độc đáo của người Khmer, thường diễn ra tại lễ hội cộng đồng, nghi lễ gia đình hay các cuộc vui trong phum, sóc. Khi hát Aday phải có nhạc cụ hỗ trợ, người hát sẽ vừa hát, vừa đối đáp đan xen nhau trên nền nhạc này. Nội dung của các bài hát thường là về: tình yêu nam nữ, ca ngợi thiên nhiên, ca ngợi cái tốt, phê phán cái xấu...

{keywords}
Aday là loại hình nghệ thuật hát đối đáp của dân tộc Khmer (Ảnh: Đình Thương)

Mang vẻ đẹp đặc sắc là vậy nhưng loại hình nghệ thuật này đang có nguy cơ mai một trong cộng đồng người dân tộc Khmer. Tại những lễ hội cộng đồng, ngay cả trong các hội thi, hội diễn của đồng bào Khmer, hát Aday dần vắng bóng.

Lý giải về điều này, đại diện Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Hậu Giang cho biết, theo thời gian và ảnh hưởng của công nghiệp hóa, hiện đại hóa, nhiều loại hình văn hóa dân gian của người Khmer cũng bị thay đổi, không còn nguyên gốc, người hiểu biết về các loại hình này ngày càng ít đi. Thực tế, loại hình nghệ thuật hát Aday đang dần xa lạ với thanh thiếu niên người Khmer ở Hậu Giang.

Bảo tồn di sản - hành trình nhiều thử thách

Để tránh tình trạng trên, tỉnh Hậu Giang đã đã xây dựng đề án “Truyền dạy và bảo tồn nghệ thuật hát Aday của đồng bào dân tộc Khmer Nam bộ tỉnh Hậu Giang giai đoạn 2016 - 2020” với kinh phí thực hiện hơn 1 tỷ đồng, nhằm phát huy loại hình nghệ thuật đặc sắc của đồng bào Khmer.

Theo đề án, tỉnh Hậu Giang sẽ lan tỏa hát Aday đến các tầng lớp nhân dân, tạo được sân chơi bổ ích, giúp nâng cao đời sống tinh thần và tạo sự gắn bó keo sơn. Sau 5 năm thực hiện, tính đến tháng 10/2021, tỉnh đã mở được 3 lớp tập huấn ở các trường phổ thông dân tộc nội trú, chùa Khmer - những nơi có đông đảo đồng bào dân tộc Khmer sinh sống; thu hút hơn 100 học viên người dân tộc, phần lớn là học sinh và những người dân tâm huyết, muốn phát huy nét văn hóa độc đáo hát Aday.

{keywords}
Đến nay tỉnh Hậu Giang đã mở được 3 lớp dạy trình diễn từ cơ bản đến nâng cao về nghệ thuật hát Aday (Ảnh: Báo Hậu Giang)

Đại diện Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Hậu Giang chia sẻ, hành trình bảo tồn, truyền dạy nghệ thuật hát Aday gặp không ít thử thách. Đầu tiên, có quá ít người Khmer biết đến loại hình nghệ thuật này, đa phần là những người lớn tuổi. Trong khi đó, người trẻ thường đi làm ăn xa nhiều, gây khó khăn trong thành lập các câu lạc bộ để thương xuyên luyện tập. Đặc biệt, hát phải kèm với đàn, phải có từ 2 - 3 nhạc cụ, nên tỉnh phải đào tạo nghệ nhân đàn trước...

Xây dựng câu lạc bộ Aday, tập hợp được những người biết hát Aday, đặc biệt là người biết đàn là điều kiện tiên quyết để phát huy hiệu quả loại hình nghệ thuật này trong cộng đồng. Đây là việc làm không dễ, đòi hỏi có sự quan tâm đồng bộ để có thể tìm kiếm những người biết, yêu thích, muốn chung tay bảo tồn, phát huy.

Ông Dương Thanh Tùng - Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Hậu Giang cho biết: “Sắp tới, chúng tôi tổ chức lồng ghép các tiết mục Aday trong các chương trình nghệ thuật trong tỉnh, nhất là những chương trình biểu diễn tại Ngày Văn hóa các dân tộc Việt Nam, Ngày hội Văn hóa, Thể thao và Du lịch đồng bào Khmer Nam bộ hàng năm… Cùng với đó, sở sẽ chỉ đạo Trung tâm Văn hóa nghệ thuật tỉnh xây dựng các câu lạc bộ hát Aday ở vùng có đồng bào dân tộc Khmer sinh sống dưới hình thức độc lập hoặc lồng ghép”.

T.H