Nhà cổ gần 130 tuổi của 'tiểu thư họ Trần' ở Bình Dương

Nhà cổ Trần Công Vàng nằm khuất trong dãy chợ Thủ, tại số 21 Ngô Tùng Châu (phường Phú Cường, TP Thủ Dầu Một, Bình Dương). Công trình được xem là di tích lịch sử - kiến trúc nghệ thuật hiếm hoi với tuổi đời hơn trăm năm đang có người ở.

Ngôi nhà do ông Trần Văn Long xây dựng từ năm 1889 đến năm 1892 trên khu đất rộng 1.333 m2, diện tích nhà hơn 500 m2, kiến trúc theo kiểu chữ Đinh, đặc trưng của nhà truyền thống Việt Nam thế kỷ 19.

Sau khi được công nhận Di tích lịch sử - kiến trúc nghệ thuật năm 1993, ngôi nhà được trùng tu lại với quy mô lớn vào năm 2005. Quá trình trùng tu, kết cấu toàn bộ ngôi nhà được các thợ lành nghề người Huế tháo ra, nâng nền lên 40 cm, sau đó lắp lại nguyên bản ban đầu. Nhà được lợp 3 lớp ngói âm dương, trong đó lớp cũ dưới cùng được che khít bởi hai lớp mới phía trên.

Các mặt của ngôi nhà lối ra, vàođược xây dựng rất thấp, hai cửa sổ phía trước vẫn còn giữ nguyên những tấm phiên bên ngoài, cửa bên trong móc lên trần, đây là kiến trúc đặc trưng của nhà cổ Việt Nam nhiều thế kỷ trước.

Nhà cổ gần 130 năm này có kết cấu 5 gian 2 chái, các thanh xà, cột, tấm gỗ đều được đục mộng, lắp ghép lại với nhau, không dùng đinh nhưng rất chắc chắn. 48 cây cột gỗ được lắp thành 6 hàng giữ toàn bộ khung từ trước ra sau nhà.

Hàng nghìn chi tiết lớn, nhỏ khác nhau bằng các loại gỗ quý được chạm khắc tinh xảo, lắp ghép thành các không gian sinh hoạt, thờ tự theo lối cổ truyền.Ngoài giá trị kiến trúc nghệ thuật, ngôi nhà với việc đề cao việc thờ cúng tổ tiên, có lối trang trí nội thất các bao lam, cửa vòng, liễn đối, hoành phi bằng chữ Hán mang đậm triết lý nho giáo, thể hiện tinh thần đạo đức, lễ nghĩa truyền thống dân tộc.

Những hình chạm trổ công phu trong ngôi nhà rất bắt mắt, mỗi cái đều có nội dung, ý nghĩa khác nhau về truyền thống gia đình, những lời huấn giáo, đối nhân xử thế mà người xây dựng lên muốn gửi gắm những thế hệ sau.

Bà Trần Thị Ánh Tuyết là chủ nhân hiện tại của ngôi nhà cổ. Người cháu đời thứ 5 thuộc hệ phái ông Trần Văn Long này thường gọi vui với cái tên "tiểu thư họ Trần". Sau khi cha là bác sĩ nha khoa Trần Công Vàng mất, chị Tuyết thừa kế ngôi nhà.

Nữ gia chủ cho biết cụ Trần Văn Long thuộc thế hệ thứ 5 của dòng họ Trần Công danh gia vọng tộc nổi tiếng ở đất Bình Dương, ông tổ của bà Tuyết là nhóm người gắn kết lịch sử của vùng đất này với đội đóng thuyền thời chúa Nguyễn. Sau một thời gian chuyển sang nghề buôn bán gỗ, việc xây dựng ngôi nhà này với hai nhà cổ khác có phần dễ dàng hơn.

Phần trang trí nội thất của ngôi nhà cũng rất phong phú và đa dạng. Ngoài những câu đối được treo nhiều trong nhà, một số đồ trang trí bằng gỗ, gốm khác cũng được sắp đặt đẹp mắt.

Những đồ nội thất với nhiều bộ bàn ghế cổ trong ngôi nhà được các thế hệ của của gia đình sử dụng, gìn giữ nguyên vẹn qua hàng trăm năm. Căn nhà cổ là địa điểm hiếm thấy khi vừa là di tích lịch sử - kiến trúc nghệ thuật vừa là nơi thờ tự, sinh sống của một gia đình.

Hàng chục chiếc bàn, ghế, đôn, kệ được làm bằng gỗ quý, điêu khắc nhiều đường nét cầu kỳ, khảm trai tinh xảo.

Nhiều ảnh vẽ và chụp các thế hệ trước của gia đình bà Tuyết được treo trang trọng trong ngôi nhà.

Một số chiếc tủ, kệ, đồ dùng sinh hoạt, đồ trang trí của các thế hệ trước sử dụng còn nguyên vẹn được trưng bày bên trong nhà cổ ông Trần Công Vàng.

Những chiếc radio, máy hát đĩa, máy đánh chữ được sản xuất từ thế kỷ trước của cha, ông "tiểu thư họ Trần" từng sử dụng vẫn còn lưu giữ.

Hằng trăm cuốn sách cũ được đặt gọn gàng trong chiếc kệ kính ngay góc phải ngôi nhà.

Hiên nhà bên phải và phía sau được xây dựng tường bao bọc nhưng không gian rất thoáng mát, gia đình để một số đồ đạc khu vực phía sau.

Các gian phòng phía sau của nhà cổ phần lớn đang bỏ trống, ngăn cách bởi những vách gỗ. Ngôi nhà cổ này là địa điểm tham quan chính trong dự án đặc biệt mang tên "Dạo chơi cùng di sản" của một đơn vị du lịch phát triển trong thời gian tới. Dự án sẽ đưa du khách, người yêu thích di sản tham quan biệt thự cổ The Villa (quận 3, TP.HCM) - đình Phú Long, Vườn Nhà gốm (Lái Thiêu) và nhà cổ họ Trần (TP Thủ Dầu Một, Bình Dương).

Ngoài công trình nói trên, dòng họ Trần Công còn có 2 ngôi nhà cổ được xây dựng cùng điểm cuối thập niên 1890 tại Thủ Dầu Một là nhà cổ Trần Văn Hổ còn được gọi là nhà cổ Đốc phủ Đẩu và nhà cổ Xã Tề. Trong ảnh, nhà cổ Đốc phủ Đẩu tại số 18, đường Bạch Đằng đượccông nhận là Di tích lịch sử kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia.