Vào buổi trưa ngày 17/7/2014, một bệ phóng với bốn tên lửa SA-11 đất đối không được chở vào trong thị trấn và đậu trên phố Karapetyan. Cách đó 2.400km về phía tây, các hành khách đang làm thủ tục lên máy bay MH17 của Hàng không Malaysia.

TIN BÀI LIÊN QUAN

Nhiều người dân nhớ lại, đó là một ngày rất ồn ào ở thị trấn miền đông Ukraina. Hàng chục thiết bị quân sự ùn ùn tiến vào thị trấn. Nhưng khó ai quên được hình ảnh của hệ thống tên lửa trông rất ‘hầm hố’, còn được gọi là Buk M-1.  

Trên mặt nhựa đường để lại các dấu hằn sâu khi hệ thống tên lửa lớn như vậy đi qua, có một vài xe hơi nhỏ hộ tống nó. Các xe này đỗ ngay trước mặt nhóm phóng viên của AP.  

Một người đàn ông mặc đồ dã chiến, trông rất lạ, nói bằng một chất giọng đặc Nga, kiểm tra xem họ có bị ghi hình không. Chiếc xe hộ tống tiếp tục di chuyển, không ai rõ điểm đến của hành trình trong thủ phủ của phe ly khai miền đông Ukraina.  

Ba giờ sau đó, người dân ở cách Snizhne 10 km nghe thấy những tiếng nổ lớn.  

Và họ nhìn lên trời, hàng loạt miếng kim loại bị oằn và thi thể rơi xuống. 

Lãnh đạo phe nổi dậy ở Donetsk công khai bác bỏ mọi trách nhiệm, họ nói đi nói lại là họ không bắn hạ máy bay MH17. 

Sergei Kavtaradze – người phát ngôn của lãnh đạo phe ly khai Alexander Borodai – nói vào ngày hôm sau rằng không có đơn vị nào trong phe của họ sở hữu loại vũ khí có tầm bắn cao như thế, và nói rằng mọi giả thiết ngược đời đó là một phần của chiến tranh thông tin nhằm phá hoại chính nghĩa của phe nổi dậy.  

Tuy vậy, những lời phủ nhận đó ngày càng bị thách thức trước hàng loạt tiếng nói của người dân, những nhà báo tại hiện trường, và tuyên bố mới đây của một thủ lĩnh phe ly khai. Chính phủ Ukraina cũng cung cấp đoạn băng ghi âm trao đổi trong nhóm ly khai cho thấy họ có liên quan tới vụ bắn hạ máy bay dân sự. 

AP dẫn lời một nhân vật cấp cao trong hàng ngũ ly khai thừa nhận rằng lực lượng của họ chịu trách nhiệm cho sự việc này. Ông này nói rằng chính một đơn vị, đóng ở quê của cựu Tổng thống Vitor Yanukovich, có dính líu tới vụ khai hỏa SA-11 ở gần Snizhne khiến MH17 rơi. Trong đơn vị này có cả lính người gốc Nga và Ukraina.  

Tay súng ly khai này đã tiếp cận trực tiếp vào hàng ngũ lãnh đạo của phe ly khai ở Donetsk, cho biết là ông không thể công khai danh tính. 

Người này nói là phe ly khai tin rằng họ đã bắn trúng một máy bay quân sự của quân đội Ukraina. Nhưng thực sự, họ lại bắn nhầm vào máy bay dân sự đang bay từ Amsterdam đi Kuala Lumpur. Toàn bộ 298 hành khách thiệt mạng. 

Đoạn băng ghi âm mà chính phủ Ukraina ghi lại trao đổi giữa phe ly khai đã củng cố thêm tranh cãi trong phe này, rằng họ đã không biết chiếc máy bay đó là loại chở khách. 

Trong các đoạn ghi âm, những tay súng ly khai đầu tiên tới hiện trường đã chửi thề khi thấy toàn xác người la liệt và biển hiệu của Hàng không Malaysia.

Ukraina ngay lập tức chỉ trích phe ly khai đã khai hỏa. Lãnh đạo lực lượng chống khủng bố Ukraina Vitaly Nayda nói rằng họ có báo cáo dựa trên thông tin ghi âm, mạng lưới tình báo và các chỉ dẫn của người dân.  

Nayda đổ lỗi hoàn toàn cho phía Nga. Ông nói rằng bệ phóng tên lửa này có xuất xứ từ Nga, và do người Nga vận hành. Bộ Ngoại giao Nga từ chối bình luận trước mọi cáo buộc. Moscow luôn bác bỏ mọi liên quan tới vụ máy bay bị bắn hạ.  

Bản thân nhân vật ly khai cung cấp thông tin cho AP không trả lời câu hỏi rằng chính quyền Nga có liên đới tới vụ tấn công này không. Quan chức Mỹ quy kết Nga đã tạo ra ‘điều kiện’ dẫn tới vụ bắn hạ, nhưng lại chưa có bằng chứng nào cho thấy tên lửa này do Nga cung cấp, hoặc Nga có liên quan trực tiếp tới vụ việc. 

Theo ông Nayda, vào lúc 1 giờ sáng ngày 17/7, một bệ phóng tiến vào Ukraina qua biên giới Nga trên một chiếc xe sàn phẳng. Ông dẫn nguồn từ đoạn ghi âm mà ông không thể công bố. Tới 9 giờ sáng cùng ngày, bệ phóng này đã có mặt ở Donetsk – thành lũy của phe ly khai, cách biên giới 200km. Tại Donetsk, bệ phóng có thể đã được dỡ ra và bắt đầu chuyển lên xe hộ tống. 

Nayda nói rằng ‘Buk’ được đưa tới Snizhne. Người dân trong thị trấn cho biết Buk tiến vào Snizhne vào tầm trưa.  

“Hôm đó, có rất nhiều thiết bị vũ trang được đưa vào thị trấn” - Tatyana Germash, một kế toán 55 tuổi, kể lại sau khi vụ bắn hạ xảy ra được bốn ngày. 

Valery Sakharov, một phu mỏ 64 tuổi đã về hưu, chỉ lại nơi mà ông đã trông thấy bệ phóng tên lửa. 

"Buk đậu ở trên phố Karapetyan vào ban trưa, nhưng sau đó nó rời đi. Tôi không rõ là đi đâu” – ông nói. “Nhìn kìa – nó đi rồi mà vẫn để lại dấu hằn trên mặt nhựa đường”. 

Trước khi máy bay bị bắn hạ, phóng viên đã đưa tin về việc một bệ phóng tên lửa có mặt ở trong thị trấn. 

Bản tin của AP hôm đó viết: “Một nhà báo của AP hôm thứ Năm cho biết đã nhìn thấy bảy xe tăng của quân ly khai đỗ ở một trạm khí đốt ngoại ô thị trấn Snizhne ở đông Ukraina. Trong thị trấn, phóng viên này cũng nhìn thấy một hệ thống Buk, có thể phóng tên lửa tới độ cao 22.000m”. 

Buk rời khỏi thị trấn vào lúc 1:05’ trưa. Chiếc xe tải chở Buk (cao 5,5m) có hai xe hơi hộ tống.  

Đoàn xe dừng lại. Một người đàn ông mặc áo ngụy trang màu cát nhưng không có biển hiệu trên người tới gần đám phóng viên (trang phục của ông này rất khác với trang phục màu xanh mà quân ly khai mặc). Người đàn ông này muốn chắc chắn là đám phóng viên không ghi lại hình của bệ phóng tên lửa. Khi yên tâm rồi, đoàn xe hộ tống đi tiếp. 

Khoảng ba giờ sau đó, vào lúc 4:18’, theo đoạn băng ghi âm mà Ukraina cung cấp, nhóm hộ thống Buk lập tức để ý khi một người chuyên nhận dạng máy bay lạ báo cáo là có một máy bay đang bay tới.

 “Một con chim đang bay về phía cậu đấy” – nhân viên nhận dạng máy bay nói với một tay súng ly khai (Ukraina nói rằng người này tên là Igor Bezler, một chỉ huy phe ly khai đồng thời là nhân viên tình báo Nga). 

Người được cho là Bezler đáp lại: “Máy bay do thám hay là một chiếc lớn?” 

“Tôi chẳng nhìn thấy gì sau đám mây cả. Cao quá” – người chỉ điểm máy bay đáp.  

Nhân vật ly khai giấu tên cho biết Bezler đã ra lệnh cho một tay súng khác – có biệt hiệu là Sapper khi đó đang có mặt ở bên bệ phóng tên lửa. 

Sapper lãnh đạo một đơn vị ly khai, khoảng phân nửa trong số đó là đàn ông ở vùng viễn đông của Nga, rất nhiều người tới từ đảo Sakhalin, ven Thái Bình Dương. 

Sapper là người từ thị trấn gần đó là Yenakiieve. Thị trấn này cũng chính là quê của cựu Tổng thống Victor Yanukovich. Không ai rõ tên tuổi và danh tính thực của Sapper.  

Còn Bezler đã bác bỏ mọi liên quan tới vụ bắn hạ máy bay. “Tôi không bắn hạ máy bay Malaysia. Tôi cũng không có đủ khả năng về thể chất để làm việc này” – Bezler nói. 

Theo báo cáo từ phía quân ly khai, Sapper hôm đó được cử đi tuần tra ba chốt an ninh ở thị trấn Debaltsevo, Chernukhino và Snizhne. Cả 3 thị trấn này đều nằm trong bán kính 30km nơi mà máy bay bị rơi. Cũng trong lúc đi tuần đó, Sapper đã gia nhập đoàn hộ tống tên lửa Buk.  

Vào lúc 4:20’, ở thị trấn Torez, cách Snizhne 10km về phía tây, người dân nghe thấy những tiếng nổ lớn. Nhiều người nói là có tới hai tiếng nổ lớn, số khác nhớ là chỉ có một. 

“Tôi nghe thấy hai tiếng nổ rất lớn cùng lúc. Ban đầu là một tiếng nổ, sau đó chỉ khoảng 1 phút, hay 1 phút rưỡi lại có tiếng nổ nữa” - Rostislav Grishin, một lính gác trại giam 21 tuổi cho biết. “Tôi ngước đầu lên thì trong một phút, tôi thấy máy bay rơi qua các đám mây”. 

Vào lúc 4:40’, một đoạn ghi âm khác cho thấy nhân vật tên là Bezler nói với cấp trên rằng đơn vị của ông đã bắn hạ một máy bay. 

“Vừa mới bắn hạ một chiếc máy bay. Đó là nhóm của Sapper. Nó rơi xuống ngoài khu Yenakiieve” – Bezler nói. 

Mặc dù chưa thể xác nhận tính xác thực của đoạn ghi âm này một cách độc lập, nhưng sứ quán Mỹ tại Kiev nói rằng các tay súng ly khai trong cộng đồng tình báo nói rằng có vẻ như đoạn băng này là thật.

Còn về hệ thống Buk, ông Nayda nói rằng phía tình báo cho rằng hệ thống đã được đưa đi ngay sau vụ khai hỏa.  

Nayda nói, chính trong đêm đó, Buk đã được đưa qua biên giới, trở về Nga. 

Lê Thu (theo AP)