Đại học ngoài công lập quyết liệt đòi bình đẳng

- Hội nghị các trường đại học ngoài công lập được tổ chức tại TP.HCM ngày 14/4 tại TP.HCM đã xới xáo nhiều vấn đề thời sự của khu vực giáo dục quan trọng này.

Những bất cập

Một báo cáo khá đầy đủ về hệ thống các trường đại học ngoài công lập do bà Phạm Thị Huyền, đại diện nhóm chuyên gia trình bày đã phác thảo những nét cơ bản trong 20 năm hình thành và phát triển.

Đến nay hệ thống này đã có 60 trường, chiếm 25% số trường đại học, có hơn 20 năm phát triển, số sinh viên chiếm tỷ lệ 13,6% trong tổng số sinh viên, năm 2016 đã đóng thuế 111 tỷ đồng, điều đó chứng minh dù còn nhiều vấn đề nhưng các trường ngoài công lập đã có đóng góp tích cực vào hệ thống giáo dục Việt Nam.

Tuy vậy, cho đến nay, hệ thống này vẫn đối mặt với nhiều bất cập.

Về đội ngũ, gần 80% giảng viên có trình độ cử nhân, thỉnh giảng. Giáo viên có trình độ giáo sư chỉ chiếm 5%, các trường đi vay mượn hoặc liên kết với trường khác để lấy số lượng. 

Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ (Ảnh: D.T)

Về cơ sở vật chất, cơ sở đào tạo một số trường còn manh mún, phân tán với qui mô nhỏ, nằm rải rác. Có 12/60 trường chưa có đất sở hữu, trong đó 5 trường dù có lịch sử thành lập lâu nhất đang thuê 100% cơ sở đào tạo.

Nguồn lực tài chính của các trường ngoài công lập còn hạn chế, học phí là nguồn thu chủ yếu của các trường, chiếm 90% tổng thu của toàn trường. Điều này phản ánh một thực tế là hoạt động của các trường đại học ngoài công lập chủ yếu dựa vào hoạt động đào tạo, hàm chứa rủi ro về tài chính. Một số trường có mâu thuẫn nội bộ.

Công tác tuyển sinh của các trường gặp khó khăn tại tất cả các hệ đào tạo một phần do cơ chế, chính sách tuyển sinh, một phần do địa điểm xây dựng trường ở một số địa phương và một phần do uy tín. Hiện nay một số trường không có sinh viên nào, một số trường chỉ có vài trăm sinh viên. 

Bên cạnh đó, chương trình đào tạo nặng về lý thuyết, chưa cập nhật kịp với xu thế phát triển của thế giới và chưa đáp ứng được nhu cầu của thị trường lao động.

Gần một nửa số trường không tập trung gì tới nghiên cứu khoa học. Có 51 trường chưa từng thực hiện đề tài nào ở cấp nhà nước. Có 26 trường chưa từng tài trợ hay đầu tư cho thực hiện các đề tài cấp trường, gần như không có nghiên cứu khoa học. Có 34 trường không có bài báo nào trong nước.

Các trường tiếp tục đòi bình đẳng công- tư

Tại hội nghị, rất nhiều ý kiến từ các trường đòi bình đẳng công- tư trong việc tiếp cận các nguồn vốn vay, các chính sách về tuyển sinh, đào tạo…

Ông Lê Công Cơ, Chủ tịch HĐQT Trường ĐH Duy Tân, Đà Nẵng cho rằng, nội bộ của các trường ngoài công lập đang rộ lên những mâu thuẫn giữa HĐQT và Ban giám hiệu kéo dài nhưng vẫn chưa chuyển được sang loại hình tư thục. Do vậy, cần phải tạo ra môi trường dân chủ ở trường đại học nói chung và trường ngoài công lập nói riêng. Đây là điều để minh bạch hoá, các hoạt động của trường ngoài công lập, đặc biệt là minh bạch công khai hoá về tài chính. 

Bà Nguyễn Thị Anh Đào, Chủ tịch Hội đồng quản trị Đại học Đông Á (Ảnh: D.T)

Còn ông Phan Ngọc Sơn, Hiệu trưởng Trường ĐH Công nghệ Đồng Nai, đề nghị sớm hoàn thiện các cơ chế để các trường phát triển, không đánh đồng các trường với nhau.

“Cần phân rõ trường nào làm được, trường nào không, chứ không thể đánh đồng các trường ngoài công lập là không làm được gì. Tại sao các trường công lập không phải đóng thuế, trong khi trường ngoài công lập đóng thuế cả nghìn tỷ đồng”.

Ông Sơn đề nghị, Bộ GD-ĐT nên kiến nghị Bộ Tài chính lấy 1.000 tỷ đồng đã được trường ngoài công lập đóng thuế, tái đầu tư vì trường ngoài công lập cũng góp phần đào tạo nhân lực, nhưng không được chi thường xuyên, đầu tư cơ sở vật chất.

Bà Nguyễn Thị Anh Đào, Chủ tịch Hội đồng quản trị Đại học Đông Á, Đà Nẵng thì cho rằng, sự đóng góp của các trường ngoài công lập cho xã hội là rất lớn, vì vậy chính phủ không nên để các trường tự bơi mà có chính sách để không phân biệt công-tư.

"Chính phủ cân nhắc chiến lược tài chính đầu tư cho giáo dục, không để chúng tôi tự bơi nhưng lại đặt ra chúng tôi phải thể này, thế kia. Riêng phần đóng ngân sách là danh dự nhưng nên để trường tái đầu tư cho chiến lược phát triển đội ngũ, đầu tư thư viện, ký túc xá cho sinh viên các trường ngoài công lập, hiện nay gần như không có”. 

Ông Lê Hồng Minh, Chủ tịch HĐQT Trường ĐH Kinh tế - Kỹ thuật Bình Dương cho rằng, sự yếu kém và một số bất cập còn tồn tại của trường ngoài công lập xuất phát từ sự bất bình đẳng giữa trường công và trường tư. 

“Tự chủ là tự chủ luôn, không nửa vời nữa, không bao cấp về cơ sở vật chất nữa. Những gì trường tư làm được thì trường công cũng phải làm. Chúng tôi phải nộp thuế, nhưng không nên để trường công lại lấy thuế chúng tôi để đầu tư cho trường công”- ông Minh đề nghị chỉ cấp ngân sách cho những trường công ở khó khăn.

Trầy trật không vì lợi nhuận

Theo ông Trần Hữu Nghị, Hiệu trưởng Trường ĐH dân lập Hải Phòng, trường ông từng ba lần gửi hồ sơ xin chuyển đổi từ dân lập sang tư thục không vì lợi nhuận nhưng chưa được đồng ý

“98% số người góp vốn chiếm tỷ lệ 86,45 vốn điều lệ của trường đồng ý chuyển sang trường tư thục không vì lợi nhuận, thế nhưng khi làm hồ sơ chuyển đổi thì Bộ không duyệt vì theo qui định phải chuyển sang trường tư thục trước. Đây là điều phi lý vì lẽ ra thành lập trường tư vì lợi nhuận phải khó khăn hơn không vì lợi nhuận mới phải, đằng này thì ngược lại" – ông Nghị bức xúc.

(Ảnh: D.T)

Ông Lê Công Cơ, Chủ tịch HĐQT Trường ĐH Duy Tân, Đà Nẵng lại cho rằng, đối với vấn đề đại phi lợi nhuận là chưa phù hợp vì hiện nay chưa có Mạnh Thường Quân nào có thể bỏ tiền ra để hỗ trợ kinh phí đào tạo không vì lợi nhuận. 

Ông Đào Trọng Thi, Nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa - Giáo dục - Thanh niên Thiếu niên và nhi đồng của Quốc hội cho rằng, nhà nước không có khái niệm trường đại học vì lợi nhuận, mà tất cả đều không vì lợi nhuận nhưng ở các mức độ khác nhau. 

“Mức độ đầu tiên là các trường tư thục để 25% lợi nhuận tái đầu tư nhà trường, thành tài sản chung. Mức độ thứ hai là trường đại học không vì lợi nhuận tức là không chia cổ tức hoặc chia cổ tức ở bằng trái phiếu chính phủ. Loại hình thức ba là phi lợi nhuận hoàn toàn. Cần phân biệt ba loại hình này để có chính sách đối xử, khuyết khích phát triển khác nhau”.

Một đại diện khác phản bác, “khái niệm phi lợi nhuận, không vì lợi nhuận phải được thực tế chấp nhận chứ không phải áp đặt. Việc tài sản dùng chung là như thế nào, vì tài sản dùng chung cũng có thể gây mâu thuẫn rất lớn. Hơn nữa nếu tài sản này lớn thì các nhà đầu tư cũng không còn thiết tha đầu tư nữa”.

Sẽ đóng cửa trường ngoài công lập nếu không chịu phát triển

Bộ trưởng Phùng Xuân Nhạ cho biết, dù còn nhiều vấn đề nhưng các trường đã có đóng góp tích cực vào hệ thống giáo dục Việt Nam. Vì vậy cần nhìn một cách công tâm vai trò của các nhà đầu tư, dù lợi nhuận hay không vì lợi nhuận trong việc đóng góp hơn 200.000 sinh viên, đóng thuế hàng tỷ đồng, giải quyết việc làm cho hàng ngàn giáo viên.

Ngay sau hội nghị, Bộ GD-ĐT sẽ rà soát và tiếp tục rà soát các quy định đã có căn cứ thực tế hoạt động của các trường để điều chỉnh các quy định, đồng thời đề xuất Chính phủ sửa đổi Luật Giáo dục và Luật Giáo dục đại học.

Trong đó, sẽ làm rõ mô hình giáo dục đại học lợi nhuận, không vì lợi nhuận, phi lợi nhuận, đề xuất cơ chế chính sách tạo cơ hội nhà đầu tư, tăng cường kiểm soát chất lượng, để đảm bảo sự bền vững nhà trường.

Đồng thời, điều chỉnh cơ chế chính sách tạo sự bình đẳng, tạo cơ hội cho các ngoài công lập được tiếp cận vốn, đất đai, thuế, học bổng sinh viên, nguồn lực giáo viên. Xem xét chấp thuận đề xuất tự chủ mở ngành của trường ngoài công lập nhưng phải đảm bảo chất lượng.

Ông Nhạ lưu ý các trường đại học ngoài công lập khi đặt vấn đề bình đẳng giữa công lập và tư lập phải xem xét cụ thể vì mỗi mô hình ngoài cung cấp nguồn nhân lực cho kinh tế, còn có trách nhiệm khác nhau, đặc biệt là đại học quốc gia. 

Bộ sẽ kiến nghị Chính phủ có chính sách ưu đãi cho các trường ngoài công lập được tiếp cận nguồn vốn như các trường công lập theo hướng chuyển từ cấp chi thường xuyên, bù giá... như hiện nay sang cấp học bổng cho sinh viên theo nhiệm vụ ưu tiên hoặc "đặt hàng" của Nhà nước. Như vậy, học sinh giỏi được nhận học bổng có thể tự lựa chọn học ở các trường công hoặc tư nếu có chất lượng.

Cùng với sự thay đổi của chính sách vĩ mô, các trường ngoài công lập phải thay đổi, rà soát lại chiến lược phát triển.

“Các trường ngoài công lập phải rà soát lại chất lượng, đối chiếu với cam kết ban đầu để có kế hoạch cụ thể. Nếu không tự thân phát triển, Bộ sẽ yêu cầu thanh tra hoạt động của trường. Trường nào không thực hiện cam kết sẽ đóng cửa hoặc sáp nhập”- ông Nhạ nhấn mạnh.

Lê Huyền